Fietsroute Hoevelaken Nijkerkerveen
18 km (ca. 2 uur)
Deze Duitse bunker is gebouwd in december 1944. Er Stond een kanon: een 8.8cm ‘Panzer Abwehr Kanone’ om de geallieerden tegen te houden over een bereik van vele kilometers. Gericht op het zuidwesten kon het tanks en voertuigen op de Nijkerkerstraat en het Hoevelakense Bos beschieten, tot aan de Westerdorpsstraat. De bevrijders kwamen echter van de andere kant. De bunker is de enige resterende in Hoevelaken.
Eén van de bunkers die de Duitsers bouwden in 1944 is nooit voltooid, waarschijnlijk door sabotage van verzetsmensen en tijdgebrek. Luchtfoto’s uit 1944/1945 tonen werkzaamheden die duiden op de bouw van een bunker. Deze bunker ligt nauwkeurig afgestemd op de nog bestaande bunker aan de Weldammerlaan en de tankgracht en wegblokkade bij de kerk.
In 1995 is op Park Weldam een vijver uitgebaggerd waarbij brokstukken van een gesloopte bunker zijn gevonden. Ook werd een kleine granaat gevonden. Door de EOD zijn in 1996 bij toeval twee grote Duitse betonbommen gevonden bij een schuurtje achter Hoeve Vendrig. Het waren oefenbommen voor het Duitse leger op de Leusderheide.
Dankzij de Oranjevereniging is op 5 mei 2015 een nieuw bevrijdingsmonument onthuld. Het ontwerp is van Theo Zuurman. Op de stenen sokkel uit de Canadese Rocky Mountains staat een tweeënhalve meter hoge stalen fakkel, het internationale symbool voor de vrijheid en vrede. In februari 2020 is het beeld gerestaureerd na een vernieling.
Tot 17 april 1945 heeft Hoevelaken een eigen molen, een zogenaamde Windt-Koorn-Mole. Op die dinsdagmiddag blazen terugtrekkende Duitse troepen de molen en de kerktoren op, met als reden dat de Canadese bevrijders deze als uitkijkpost zouden kunnen gebruiken. Dit gebeurde vier dagen voor de bevrijding van Hoevelaken. Waar de toren werd herbouwd, gebeurde dat met de molen niet en dus is deze voorgoed verloren gegaan.
Op deze plaats stond de vierde Duitse bunker in Hoevelaken. De bunker is eind 1944, begin 1945 gebouwd op het erf van de familie Van Duinkerken. De andere bunkers stonden uitgelijnd naar het westen of het zuidwesten, maar deze stond naar het noorden gericht. Dat was om de bunkers in het centrum te beschermen en om vijandelijk verkeer over de Stoutenburgerlaan en de Dorpsstraat te kunnen beschieten.
In 1944 bouwde het Duitse leger meerdere bunkers als onderdeel van hun Pantherstellung ter verdediging tegen de geallieerden. Vermoedelijk wilden ze in 1944 op deze plaats hun linie versterken met een bunker. Op luchtfoto’s uit 1944 en 1945 is namelijk ontdekt dat hier werkzaamheden plaatsvonden die duiden op de bouw van een Duitse bunker. Het vermoeden is dat deze bunker op het noordwesten gericht werd.
Lukt niet om korter te krijgen
Eind 1944 werd de Pantherstellung rond Hoevelaken uitgebreid met o.a. loopgraven en bunkers om de geallieerde invasie te stoppen. Organisation Todt dwong duizenden arbeiders en lokale inwoners om dit uit te voeren. Loopgraven waren bedoeld om je beschermd en vlug te verplaatsen en boden dekking om te schieten. In Hoevelaken lagen meerdere loopgraven. Deze lag van Nijkerk tot Stoutenburg, met een verspringing bij boerderij Leyenhorst aan de Westerdorpstraat.
Begin mei 1940 was de commandopost van het Nederlandse 1e Regiment Huzaren in Villa Vinkenhoef gevestigd. Van hieruit werden soldaten van ‘1RH’ aangestuurd om de Duitse opmars te stoppen en om Hoevelaken, een strategisch kruispunt van rijkswegen en spoorlijnen, te beschermen. Nederland capituleerde op 14 mei 1940.
Dit is een stuk betonnen fundering van een Nederlandse wegversperring uit 1940, een zogenoemde ‘aspergestelling’. Tijdens de Duitse inval in mei 1940 heeft het Nederlandse leger op belangrijke wegen en spoorlijnen versperringen aangebracht om de Duitse opmars te blokkeren. De stalen balken die in betonblokken of in de weg werden verankerd, leken enigszins op asperges.
In juli 2018 werd een 500-ponder Engelse Mark IV vliegtuigbom gevonden bij deze waterpoel. Deze was afgeworpen in 1944 of 1945 door een geallieerd vliegtuig, maar ontplofte niet, mogelijk door een defecte ontsteker of verkeerde landing. In augustus 2018 bracht de EOD de bom tot ontploffing. Engelse vliegtuigen bombardeerden Duits weg- en treinvervoer en troepen met bommen van 250 tot 1000 pond, ook de troepen in het Hoevelakense bos.
In de oorlog werd Huize Hoevelaken gebruikt door de Duitse Organisation Todt, het regionaal hoofdkwartier voor de bouw van o.a.bunkers. Hierdoor werd het een doelwit voor de geallieerden. Vliegtuigen met fosforraketten voerden aanvallen uit, waarbij raketten in de bosvijver zijn beland. In de zomer van 1946 zakte het waterpeil waardoor de raketten niet meer onder water lagen en alsnog tot ontbranding kwamen.
Bij een blik op de voorgevel zien we een serie kogelgaten in de bakstenen. Hoe die daar terecht zijn gekomen is niet helemaal zeker. Misschien zat er iemand in de opening van het zolderluik. Dan is het meest waarschijnlijk dat er vanuit een vliegtuig is geschoten, want dat heeft zo’n patroon tot gevolg. Er kan ook geschoten zijn op terugtrekkende Duitsers aan het einde van de oorlog.
Deze straat is genoemd naar generaal Winkelman (1876-1952), opperbevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de Duitse inval (10/5/1940). Na het bombardement op Rotterdam tekende hij de overgave op 15 mei. Omdat hij weigerde mee te werken met de bezetter, werd hij gevangen genomen in juni 1940 en bleef tot 12 mei 1945 in Königstein. Zijn vrouw en dochter doken op uitnodiging hier onder op Groot Birkenhof.
De Joodse begraafplaats lag vroeger aan de Hoogstraterweg in Nijkerk en is in 1974 naar deze plek verplaatst. De kleine Joodse gemeenschap in Nijkerk (ca. 65 leden) is door de Duitsers weggevoerd en via Kamp Westerbork vermoord in de vernietigingskampen. Slechts een enkeling heeft de oorlog overleefd. Het fraaie toegangshek hoorde bij de oude synagoge aan het Singel in Nijkerk.