Voormalige bunker aan de Dorpstraat
Beschrijving
In 1944 bouwde het Duitse leger meerdere bunkers, loopgraven, tankgrachten en andere constructies als onderdeel van hun Pantherstellung ter verdediging tegen de geallieerden. De plaatsing van de bunkers werd nauwkeurig afgestemd op wegversperringen en het vuurbereik van andere bunkers. Deze bunker (nummer Z2) was bedoeld om de over de Dorpsstraat naderende vijand te beschieten.
We zien niets meer terug van de bunker die hier gestaan heeft. De bunker is gesloopt door middel van springstof. Hoevelakers die dat hebben meegemaakt vertellen daarover dat er gaten werden geboord in het beton, waar springstof in werd gedaan. Wanneer dat gebeurd was werd de Dorpsstraat afgezet, volgde er een ontploffing en zo viel de bunker in betonbrokken uiteen. Oude Hoevelakers vertellen dat het puin dat hierbij ontstond is gebruikt bij het maken van het talud voor het viaduct over de snelweg A1.
Bijzonderheden
De belevenissen rondom de bunker worden op illustrerende wijze verteld in het boek Dit onbebouwd en onnut land Hoevelaken uit 1999 van Ben de Graaf en Carel Gijsen. Zij spraken voor het maken van dit stuk Henk en Heintje de Mul, de oude bewoners van boerderij Bouwlust: “Wonen op Bouwlust betekent alle winkels in de buurt en een prachtig uitzicht op de Veenwal. Maar dat uitzicht is niet altijd mooi geweest, vertelt Heintje. In de laatste oorlogsjaren verrijst plotseling – drie meter voor hun raam – een grijze betonnen bunker, die hoger en breder is dan het huis zelf. Zomaar, zonder wat te zeggen, beginnen de Duitsers vlak voor hun deur beton te storten. De bezetter beschildert de bunker met gordijntjes en dergelijke, om de geallieerde piloten de indruk te geven met een huis van doen te hebben. […] In de bunker plaatsen de Duitsers een nieuw kanon. Om dit kanon uit te proberen richten ze de loop op een hoop zand aan de overkant van de dorpsstraat. Door de klap slaan alle ruiten in de buurt aan diggelen. Henk: ‘En het Fraanjekerkje lag vol met munitie. Daar sliepen wij naast. Daar had geen verdwaalde bom op moeten vallen.’ De bunker komt eenmaal van pas: tijdens de bevrijdingsactie van de Canadezen dient hij als schuilplaats voor inwoners uit het dorp.”
De Pantherstellung liep vanuit Duitsland grotendeels over de voormalige Grebbelinie. Dat was een Nederlandse verdedigingslinie die was aangelegd in de Gelderse Vallei, ongeveer vanaf Rhenen tot Spakenburg. De Grebbelinie was een waterlinie. Er werden dus grote gebieden onder water gezet. De landschappelijke eenheid waar Hoevelaken in ligt (de Gelderse Vallei) is laag gelegen en daardoor uiterst geschikt voor een waterlinie. Waar de Grebbelinie echter vanaf Rhenen via Leusden door Amersfoort ging, ging de Pantherstellung na Leusden door Hoevelaken en vervolgens via Nijkerk naar het huidige Veluwemeer.